تاملی در چرایی هجمه روزهای اخیر به مداحان اهل بیت علیهم السلام در آستانه ماه محرم
چه کسانی از نقش آفرینی نهاد هیئت در جامعه می‌ترسند؟/ رضاخان‌هایی که هر از گاهی با حمله به مداحان سر بر می‌آورند
گروه فرهنگی - رجانیوز:چند روز به آغاز ماه محرم مانده است و ایران بعنوان شاخص‌ترین کشور شیعه دارد مهیای برپایی مجالس عزای اباعبدالله الحسین می‌شود. با این حال از یکی دو هفته پیش جریان دوباره توهین و اهانت به برخی مداحان شناخته شده اهل بیت آغاز شده و برخی رسانه‌های جریانی خاص بصورت همزمان و هدفمند اقدام به انتشار مطالبی در تخریب این مداحان کرده‌اند.
به گزارش رجانیوز، این تخریب‌ها اگرچه به بهانه‌هایی چون انتقاد مداحان از برخی سیایت‌های دولت چون مذاکره با آمریکا صورت می‌گیرد اما هدفی بسیار بزرگتر را دنبال می‌کند. نهاد هیئت یا همان چیزی که در بین عموم مردم با عنوان دستگاه امام حسین شناخته می‌شود، هدفی نهایی تخریب کنندگان است.
هیئت و مجالس ذکر اهل بیت نهادی است که در طول 1400 سال چون شبکه‌ای مستمر به تزریق معارف دینی در جامعه اسلامی پرداخته است و در نبود نهادهای دیگر توانسته بار آنها را به دوش بکشد. این شبکه مردمی با توجه به مقتضیات زمان کارکردهای مختلفی پیدا کرده و یاور یا حتی متولی اموری چون مبارزات سیاسی، مقابله با جریان‌های ضد فرهنگی شده است. راه اندازی زیرمجموعه‌هایی چون خیریه یا انتشار کتاب و مجله نیز یکی دیگر از کارکردهای این نهاد بوده است.
شرایط مختلف سیاسی و اجتماعی در این 1400 سال اگرچه توانسته موجب رونق یا مخفی شدن فعالیت این نهاد شود اما هیئت همواره همچون رودی جاری در بستر جامعه اسلامی حضور داشته و به آبیاری باورهای اعتقادی مردم پرداخته است.
هیئت و مجالس ذکر منقبت و مصیبت اهل بیت از زمان خود این حضرات معصومین و توسط ایشان آغاز شد. این حضرات علاوه بر اینکه با بیان احادیث نورانی جایگاه رفیعی برای مادحین و مستمعین ترسیم می‌کردند(1)، خود نیز به برپایی مجالس و تمجید از شاعران و مداحان اهتمام داشتند. شعرای بنامی چون کمیت اسدی، دعبل خزاعی، سید حمیری و... با زیباترین وجهی مفاخر و فضایل اهل بیت را ترسیم کرده و با سوزنا کترین صورت، برای شهدای کربلا مرثیه سروده اند و با تشویق ائمه اطهارعلیهم السلام ازموقعیت اجتماعی بلندی دربین مردم برخوردار بودند.
اینچنین بوده است که این مجالس پا گرفته‌اند و در دوران‌های مختلف و در حکومت‌های گوناگون به حیات خویش ادامه داده‌اند و نقش اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خود را به خوبی ایفا کرده‌اند. تاکید بر اهمیت این نقش و جایگاه نیز در کلام بزرگان خاصه امام راحل(2) و رهبر انقلاب(3) همواره وجود داشته است.
در سالهای ابتدای قرن 14 شمسی نیز نقش و اهمیت این مجالس چنان در عرصه احتماع پررنگ شده بود که مخالفت و ممانعت جدی حکومت وقت با برپایی آنها امروز بر همه عیان است. این نقش در پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران بر حکومت پهلوی نیز بر کسی پوشیده نیست. برای این منظور بررسی یک مورد یعنی هیئت‌های موتلفه گواهی بر این مدعا خواهد بود.
به غیر از آن می‌توان به محرم 1383 هجری قمری که بعد از فاجعه فیضیه از راه رسیده بود اشاره کرد. نامه امام به علما برای استفاده از فرصت مجالس عزاداری جهت آگاه ساختن مردم و از سویی دیگر احضار وعاظ توسط ساواک و منع کردن آنها از بیان برخی مسائل نشان می‌دهد که جایگاه هیئت در مبارزات انقلابی تا چه حد برجسته بود و از سویی دیگر حکومت نیز تا چه حد از این جایگاه می‌ترسید.
نوحه‌هایی که در مجالس عزاداری خوانده می‌شد نیز همواره الهام بخش شعارهای تظاهرات مردم بوده است و از سویی دیگر، عبارات . کنایه‌های سیاسی نیز به نوحه‌های عزاداری راه پیدا کرده است. برای مثال می‌توان به نوحه معروف مرحوم خوشدل که در دسته‌های عزاداری روز عاشورا خوانده شد اشاره کرد:
«قم گشته کربلا، هر روزش عاشورا، فیضیه قتل گاه ، خون جگر علما، شد موسم یاری مولانا الخمینی ، یا صاحب الامر»
بعد از انقلاب اسلامی نیز هیئات نقش‌های مهمی را ایفا کردند. نقش هیئات در دوران دفاع مقدس بر کسی پوشیده نست و از طرفی نقش مداحان اهل بیت به طور خاص غیر قابل انکار است. برای مثال احمدعلی راغب یکی از موسیقی‌دانان و آهنگسازان و خوانندگان اوایل انقلاب که سرودهای انقلابی معروفی را تولید کرده است می‌گوید:
«ما در دوران دفاع مقدس شاهد این بودیم که کمتر موسیقی و سرودی به اندازه نوحه ها و مداحی افرادی چون کویتی‌پور و آهنگران تاثیرگذار بود که این موضوع نشات گرفته از روحیه مردم ایران و باورهای اعتقادی آنهاست که با شنیدن نغمه های این مداحان به شدت تحت تاثیر قرار می گرفتند.»
تجمع هیئت های مذهبی در امامزاده صالح تجریش
تلاش هیئات، وعاظ و مداحان اهل بیت برای حفظ جامعه از روند تخریب فرهنگی دوران سازندگی و اصلاحات نیز یکی از نقش‌های مهم این نهاد مردمی است. هیئات مذهبی که بعنوان یکی از نهادهای مرجع جامعه در انتخابات ریاست جمهوری سال 84 نقش داشت و به نوعی حامی فرد پیروز این انتخابات بود، اما هنگامی که با برخی انحرافات در دولت‌های نهم و دهم مواجه شد سکوت نکرد و واکنش نشان داد. هرچند ممکن است با جزئیات برخی از این واکنش‌ها موافق نباشیم اما همین امر نشان دهنده نقش فعالو آزادمنشانه این نهاد مردمی در تحولات روز است.
حال نیز با روی کار آمدن دولت یازدهم طبیعی است که نهاد هیئت همچنان بعنوان یک کنشگر اجتماعی نقش ایفا کند. تعارض برخی سیاست‌های دولت با باورهای فرهنگی و مذهبی مردم و علاوه بر آن تضاد تفکرات برخی افراد و جریان‌های حامی دولت با این باورها باعث شده است تا آنها از تحرکات این نهاد که در ماه محرم رونق می‌گیرد نگران بوده و احساس خطر کنند. اهانت به مداحان و تخریب آنها بعنوان یکی از رکن‌های مجالس عزاداری و هیئات در واقع تلاشی است برای بالابردن هزینه نقش آفرینی هیئات. تخریب وجهه مداحان و وعاظ در چشم مردم و طبیعتاً کم اثر کردن تاثیر مجالس اهل بیت بر افکار و اعتقادات مردم نیز یکی دیگر از دلایل این اقدامات به هم پیوسته و هدفمند است. مخصوصاً که در روزگاری به سر می‌بریم که برخی از پرشورترین هیئات در دانشگاه‌ها و با میانداری دانشجویان برگزار می‌شوند.
هیئت میثاق با شهدا دانشگاه امام صادق
حال با توجه به این مهم است که می‌توان چرایی اهتمام همیشگی جریان‌های ضد اسلامی و ضد شیعی در کمرنگ کردن مجالس ذکر منقبت و مصیبت اهل بیت را فهمید. این اهتمام هر از گاهی به بهانه‌ای رخ نشان می‌دهد اما همگی یک هدف مشترک را دنبال می‌کنند. البته آنچه اهمیت دارد آن است که هیئت و افراد دخیل در آن باید همواره در تلاش باشد تا با تعالی خود بر اساس توصیه‌های عالمان دین هم تاثیرگذاری خود در جامعه را افزایش دهند و هم راه را بر بدخواهی دشمنان ببندند.
پاورقی‌ها:
1) برخی احادیث موجود در این زمینه از این قرار است:
الف) قال رَسُولُ للهِ (ص): ( یا فاطِمَةَ کُلُ عَیْن ٍ باکِیَةٍ یَوْمَ الْقِیامَةِ اِلّا عَیْنٌ بَکَتْ عَلی مُصابِ الْحُسَیْنِ فَاِنَّها ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ بِنَعیم ِ الْجَنَّةِ) ای فاطمه روز قیامت هر چشمی گریان است، مگرچشمی که درمصیبت وعزای حسین گریسته باشد، که آن چشم درقیامت خندان است وبه نعمت های بهشتی مژده داده می شود(محمد باقرمجلسی، بحارالانوار ج44ص293).
ب) امام سجاد (ع) در طول دوران امامتش پیوسته سوگوارعاشورا بود آن چنان گریست که از(بکائین، بسسارگریه کنند گان) لقب داده شد.آن حضرت می فرمود: (اِنّی ِلََمْ اَذْکُرْ مَصْرَعَ بَنِی فاطِمَة اِلّا خَنَقَتْنِی الْعَبْرَةُ )، هرزمان که به یاد قتلگاه فرزندان فاطمه(کربلا) می افتم، اشک گلوگیرم می شود(حرعاملی، وسایل الشیعه ج 2ص922).
ج) قَالَ الْباقِرُ(ع): ( مَا مِنْ رَجُلٍ ذَکَرَنَا اَوْ ذُکِرْنا عِنْدَهُ یَخْرُجُ مِنْ عَینَْیْهِ مَاءٌ وَلَوْ مِثْلَ جَناحَ الْبَعُوضَةٍ اِلّا بَنَی َاللهُ لَهُ بَیْتآ فی ِالْجَنّةِ وَجَعَلَ ذَالِکَ الْدَّ مْعَ حِجابَآ بَیْنَهُ وَبَیْنَ النّارِ).امام باقر(ع) پس ازشنیدن سروده های کمیت درباره اهل بیت گریست و سپس فرمود:هیچ کس نیست که مارایاد کند، یا نزداوازما یاد شود واز چشمانش هرچند به اندازه بال پشه ای اشک آید، مگرآنکه خداوند برایش دربهشت، خانه ای بناکند وآن اشک راحجاب میان او وآتش دوزخ قراردهد(الغدیر ج2 ص202 ).
د) قال َالصّادِقُ(ع):(اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی جَعَلَ فی ِالنّاس ِمَنْ یَفِدُ اِلَیْنا وَیَمْدَحُناوَیَرِثی لَنا).
امام صادق فرمود: خداراسپاس که درمیان مردم، کسانی را قرارداد که به سوی مامی آیند وبرما وارد می شوند، ومارا مدح ومرثیه می گویند(وسائل الشیعه ج10ص469)
ه) قالَ الصّادِقُ(ع): (مَنْ قالَ فِینا بَیْتَ شِعْرٍبَنی َاللهُ بَیْتآ فی ِالْجَنّةِ) .هرکس که یک بیت شعردرباره ما بگوید خداوند برای او خانه ای د ربهشت بناکند(وسائل الشیعه ج10ص469).
و) قال َالْاِمام ِالرِّضا (ع): (یا دِعْبِلْ اِرْث ِالْحُسِْنَ عَلَیْهِ السّلامِ فَاَنْتَ ناصِرُنا وَمادِحُنا مادُمْتَ حَیّآ فَلا تُقَصِرْعَنْ نَصْرِنا مَااسْتَطَعْتَ). ای دعبل، برای حسین مرثیه بگو که توتازنده ای یارومدیحه گویی مایی، پس ازیاری ما تامی توانی کوتاهی مکن(جامع احادیث الشیعه ج12ص567).
2 برخی از جملات امام خمینی درباره مجالس عزاداری اهل بیت علیه السلام:
الف) با این گریه ها، بااین نوحه خوانی ها، با این شعرخوانی، بااین نثرخوانی، مامی خواهیم مکتب راحفظ کنیم (صحیفه نورج 8ص71).
ب) هرمکتبی تا پا یش، سینه زن نباشد، تا پا یش گریه کن نباشد، تاپایش توسرسینه زن نباشد حفظ نمی شود.اینها اشتباه می کنند.این نقش یک نقشی است که اسلام را همیشه نگه داشته، ما باید برای یک شهیدی که ازدستمان می رود، علم برپا کنیم، نوحه خوانی کنیم، گریه کنیم، فریادکنیم(همان ص69).
ج) باید ماه محرم وصفررازنده نگه داریم به ذکرمصائب اهل بیت علیهم السلام که با ذکرمصائب اهل بیت زنده مانده است این مذهب تا حالا، با همان وضع سنتی، همان وضع مرثیه خوانی وروضه خوانی(همان ج 15 ص204).
د) تمام این وحدت کلمه‌ای که مبدا پیروزی ما شد برای خاطر این مجالس عزا ، و این مجالس سوگواری واین مجالس تبلیغ وترویج اسلام شد(همان ج17 ص55).
ه) شما گمان نکنید که اگراین مجالس عزا نبود و اگر این دستجات سینه زنی و نوحه سرایی نبود 15خرداد پیش می آمد هیچ قدرتی نمی توانست 15خردادراآن طورکند، مگر قدرت سیدالشهداء، وهیچ قدرتی نمی تواند این ملتی را که ازهمه جوانب به او هجوم شده وازهمه قدرتهای بزرگ برای او توطئه چیده اند، این توطئه ها راخنثی کند، الا همین مجالس عزا. (همان ج 16 ص210)
3. برخی از جملات رهبر انقلاب درباره مجالس عزاداری اهل بیت علیه السلام:
الف) ازاول تاریخ تشیع تا امروز، یک عنصراصلی واساسی درتشیع وجریان تشیع، همین جریان عاطفی است .البته عاطفه ی متکی به حقیقت، نه عاطفه پوچ .لذا شما در قرآن هم ملاحظه می کنید که اجررسالت، محبت ومودت درقربی است « قُلْ لا اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ اَجْرآ اِلّا الْمَوَدَةَ فِی الْقُرْبی»28. این خیلی نکته ی مهمی است که باید به آن توجه داشت . خدشه دارکردن این محبت به هر شکلی و به هرصورتی، خیانت به جریان عظیم محبت اهل بیت وپیروی اهل بیت است.
این محبت راباید حفظ کنید .لذا شمامی بینید دردوران ائمه (علیهم السلام ) این همه محدثین، این همه شاگردان آگاه و فقهای بزرگ درخدمت امام صادق (علیه السلام)، امام باقر(علیه السلام) و ائمه ی دیگربودند، معارف را نقل کردند، اخلاقیات رانقل کردند، شنیدند ونقل وثبت کردند، اما درکنارهمه آنها باز وقتی انسان درست نگاه می کند، می بیند نگاه به دعبل خزاعی است، به سیدحمیری است، به کمیت بن زیداسدی است.درحالیکه امثال زراره ومحمد بن مسلم وبزرگانی از این قبیل دردستگاه ائمه (علیهم السلام) هستند اما ا مام رضا(علیه السلام) دعبل رامی نوازد.امام صادق (علیه السلام )سیدحمیری را مورد توجه ومحبت قرارمی دهد این بخاطر این است که آن جنبه ی ارتباط عاطفی ومحبت آمیز، درشعر شاعران، مدح مادحان وذکرذاکران، به نحواتم واوفی وجود دارد، امادردیگرجاها وجودندارد، یااگرهست ضعیف است.یااینجوری بگوئیم، تاثیرگذاری آن ضعیف است.شعر، مدح، ذکر، این نقش را درتاریخ تشیع دارد. (سخنان مقام معظم رهبری در جمه مداحان مورخ 13/3/1389)
ب) کار مداحى کار بزرگى است، کار مهمى است، حرفه‌‌ى بسیار اثرگذارى است؛ مى‌تواند مصداق درشت و برجسته‌‌اى باشد از مجاهدت فی سبیل الله. اینکه مى‌گوئید ما حاضریم در میدان حضور داشته باشیم، این براى هرکسى یک‌جور حضور است: یک روز انسان توى میدان جنگ ظاهرى است، یک‌وقت انسان در میدان پیکار با دشمنانى است که در جنگ‌هاى فرهنگى و جنگ‌هاى نرم وارد مبارزه شدهاند؛ این یک‌جور دیگر پیکار است؛ اقتضاى خودش را دارد. در کار شما مداحان، در میدان بودن و مجاهدت کردن، یعنى ارائه‌‌ى سخن اثرگذار و بیان هدایت‌گر براى دلها؛ البته با شیوه‌هاى هنرمندانه. (13/3/89) منبع: رجانیوز
به گزارش 